Παρασκευή, Μαρτίου 10, 2017

Αστροφεγγιά

Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου
Αστροφεγγιά
(Η ιστορία μιας εφηβείας)
Εκδόσεις της Σχολής ΙΜΠ
Αθήνα 2011
Πρώτη έκδοση, 1945
Αν ήθελα να δώσω τον πιο σύντομο χαρακτηρισμό γι' αυτό το βιβλίο, θα έλεγα: " Ένα βιβλίο που στάζει θλίψη". Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1945, το χρονικό πλαίσιο όμως της υπόθεσης είναι τα χρόνια λίγο πριν και λίγο μετά την Μικρασιατική Καταστροφή.
Παρ' όλο που οι ήρωές του είναι νέα παιδιά που τελειώνουν το σχολείο το 1919, ταυτόχρονα σχεδόν με το τέλος του Μεγάλου Πολέμου, παρ' όλο που τα νέα αυτά παιδιά διακατέχονται από τη χαρά της ζωής και κάνουν όνειρα για το μέλλον, εντούτοις η θλίψη, η μελαγχολία, η διάψευση, ο θάνατος, είναι διάχυτα στο βιβλίο.
Κεντρικός ήρωας, που με τον κυρίαρχο ρόλο που διαδραματίζει συμβάλλει στη δημιουργία αυτής της μελαγχολίας, είναι ο Άγγελος Γιαννούζης. Άριστος μαθητής, αλλά φτωχός και άσχημος, νιώθει πολύ μειονεκτικά απέναντι στην ομάδα των συμμαθητών και φίλων του, παρ' όλο που εκείνοι τον δέχονται στην παρέα τους. Ιδιαίτερα λειτουργεί μια σχέση έλξης-απώθησης με τον φίλο του, το πλουσιόπαιδο Νίκο Στέργη. Ο Στέργης τον βοηθά οικονομικά, θα του βρει και μια θέση στις επιχειρήσεις του πατέρα του, αλλά ίσα-ίσα γι' αυτό τα συναισθήματα μειονεκτικότητας του Γιαννούζη γίνονται ακόμα εντονότερα. Αγαπά την ωραία της συντροφιάς, τη Δάφνη, πώς μπορεί όμως να ανταγωνιστεί τον Στέργη;
Πολλά άλλα πρόσωπα πλαισιώνουν τους τρεις νέους. Είναι ο αμοραλιστής Πετρόπουλος, ο Αργύρης που ονειρεύεται να μπαρκάρει για τις μακρινές θάλασσες, είναι η Λένα, η Δάφνη, η Έρση, ο φυματικός Πασπάτης, ο Αλέξης, παθιασμένος με το θέατρο και πολλοί άλλοι. Συναντάμε και το καφενείο "Ο Μαύρος Γάτος" με συζητήσεις για ποίηση. Καταφανής η παρουσία του Καρυωτάκη, αν και βέβαια δεν κατονομάζεται.
Μια αστροφώτιστη νύχτα, σε μια σύναξή τους στο κτήμα του Στέργη τα νέα παιδιά διαλέγουν το άστρο τους. "Η λαμπρότατη στροφεγγιά γεμίζει ευλογίες τα όνειρά τους".
Όταν αποφοιτούν, οι δρόμοι τους χωρίζουν. Πολλοί γράφονται στο Πανεπιστήμιο, όχι όλοι στις ίδιες σχολές. Ο Άγγελος γράφεται στη φιλολογία. Με χίλιες δυο στερήσεις, δουλεύοντας ταυτόχρονα, προσπαθεί να πάρει το πτυχίο του. Μα ο πόλεμος που τέλειωσε το '18, θα συνεχιστεί για τα  νιάτα της Ελλάδας με άλλη μορφή. Με μεγάλη συντομία, γιατί δεν είναι αυτός ο στόχος του, ο Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος αναφέρεται στη Μικρασιατική Εκστρατεία, στη συμμετοχή του Γιαννούζη σ' αυτήν, απ' όπου γυρίζει με φυματίωση, στην προσφυγιά που κατακλύζει την Ελλάδα.
Το βιβλίο είναι πλημμυρισμένο από θλίψη, αλλά ταυτόχρονα και από τη χαρά και τα όνειρα της νιότης, που ο συγγραφέας εκφράζει με την ποιητικότητα που της ταιριάζει: "Όλος ο δρόμος σπάρθηκε κόκκινα γέλια, λουλούδια της νιότης, που πέφταν ανέμελα δω και κει-κ' οι λόφοι κατέβαζαν δροσιά κ' ήταν τόσο γλυκό να νιώθει κανένας τα δεκαοχτώ του χρόνια να πιπερίζουν!"  "Ο κόσμος όλος είναι δικός μας. Θ' ανοίξουμε τα χέρια, θα τ' ανοίξουμε πολύ, για να τον χωρέσει η αγκαλιά μας".
Ο ίδιος ο συγγραφέας γράφει στον πρόλογό του: [θέλησα να δώσω] την πονεμένη ψυχογραφία της  γενιάς, που βγήκε από την κόλαση του πρώτου παγκόσμιου πολέμου βαθιά πληγωμένη, αλλά και με μια σφραγίδα προσδοκίας στο μέτωπο".
Ασφαλώς υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία στο βιβλίο. Μικρή όμως θα ήταν η αξία τους αν ήταν αποκλειστικά βιογραφικά ή αν αφορούσαν μόνο τη γενιά εκείνη. Γράφει, πολύ σωστά, ο επιμελητής της τελευταίας έκδοσης, Θεοδόσης Πυλαρινός: "Έτσι, κλιμακωτά, από το απτό και συγκεκριμένο η Αστροφεγγιά κορυφώνεται στο παναθρώπινο, ως μήνυμα αγάπης για τον πάσχοντα άνθρωπο (...) και μέσα από την Αστροφεγγιά του ακούγεται σπαρακτικά η κραυγή για την τραγική μοίρα του ανθρώπου κάθε εποχής, όλων των εποχών".

Σημ. Το μυθιστόρημα έχει οριστεί ως λογοτεχνικό βιβλίο για τη Γ' Λυκείου των σχολείων της Κύπρου για την επόμενη σχολική χρονιά. Είναι άραγε το καταλληλότερο;

5 σχόλια:

  1. Δεν έχω διαβάσει το συγκεκριμένο βιβλίο, αλλά από τις πληροφορίες που υπάρχουν στην ανάρτησή σας αντιλαμβάνομαι ότι πρόκειται για ένα βιβλίο που περιγράφει την ανθρώπινη ζωή και συμπεριφορά.Αισθήματα μειονεξίας απέναντι στους φίλους,άνθρωποι που κοπιάζουν για να αποκτήσουν τα προς το ζην ενώ για κάποιους άλλους θεωρούνται δεδομένα,πόλεμοι,ανεκπλήρωτα όνειρα..Πού ακριβώς έγκειται ο δικός σας προβληματισμός σχετικά με την καταλληλότητα του βιβλίου για διδασκαλία στο σχολείο;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Χριστίνα συμφωνώ μαζί σου!
      (Είμαι μαθητής της Γ' Λυκείου)

      Διαγραφή
  2. Αγαπητή Χριστίνα, νομίζω αξίζει να το διαβάσεις. Θα το θεωρούσα κλασικό πλέον για την ελληνική λογοτεχνία. Ο προβληματισμός μου έγκειται στο ότι είναι γεμάτο θλίψη, όλα τα όνειρα των νέων συντρίβονται, δεν υπάρχει σχεδόν κανένας ακέραιος χαρακτήρας. Βέβαια η λογοτεχνία δεν είναι για να διδάσκει, αλλά νομίζω οι νέοι μας χρειάζονται πιο αισιόδοξα πρότυπα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Για να απαντήσω στην Χριστίνα, το βιβλίο δείχνει ξεκάθαρα τις κοινωνικές ανισότητες της εποχής, καθώς καταλαβαίνουμε πως ενώ από την μία ο ήρωας βοηθιέται από τον πλούσιο φίλο του, συγχρόνως υπηρετούν την πατρίδα από άνισες θέσεις. Τον ήρωα τον 'αναγνωρίζουν' μέχρι ένα σημείο κοινωνικά. Το καλό του΄ 'έργου' είναι πως μας μεταφέρει στην ανάληψη ευθυνών των παιδιών(ηρώων) από μικρή ηλικία, πράγμα που δεν συμβαίνει σήμερα, για αυτό και τα παιδιά είτε μορφώνονται, είτε όχι, είναι ένα και το αυτό, από την στιγμή που δεν μαθαίνουν τον σκοπό όλου αυτού. Μας θυμίζει πως κάποια πράγματα ακόμα και σήμερα δεν έχουν αλλάξει, όσον αφορά την αξιοκρατία, και την ιδιοτέλεια. Ακόμα καλά κρατούν και....βασιλεύουν!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Αναφορικα με την ερωτηση αν ειναι το καυαλληλοτερο για το λογοτεχνικο βιβλιο της χρονιας και Έχοντας γιο στην Γ Λυκειου,(ξανα)πηρα την Αστροφεγγιά στα χερια μ. Αν και ειναι διδακτικο με γλαφυρή και ουσιώδες επεξεργασία στις ψυχές των εφήβων πρωταγωνιστών θα ελεγα πως σταζει απο μια σοφότατη υπαρξιακή και οχι μόνο ματαιότητα που ίσως αποδειχθεί καταλυτικό για τον ευθραστο αναγνώστη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή